Wachtdiensten van huisartsen en apothekers bieden 24/7 laagdrempelige zorg aan. Evoluties rond de huisartsenwachtposten vormen het startpunt van een reflectie over hoe de apothekers ook hun wachtdiensten kunnen verbeteren. Optimaal inzetten van moderne technologie versterkt de toegevoegde waarde van het bestaande, fijnmazig weefsel van lokale apotheken.

Droom mee van de wachtdienst van ‘the-day-after-tomorrow’.

Avond- en Nachtwacht
Wanneer iemand ’s avonds, ’s nachts of op zon- en feestdagen medicatie of aangrenzende gezondheidsproducten nodig heeft, staan er permanent en overal wachtapothekers klaar. In de stad op wandel- of fietsafstand; daarbuiten hoogstens op luttele kilometers. Avondwachten kunnen behoorlijk druk zijn wegens avondraadplegingen. Sommige patiënten of mantelzorgers kunnen pas na de werkuren naar de apotheek gaan. Vanaf 22u start de nachtwacht; in principe steeds wat rustiger, zeker in Corona tijden.

Sommige apothekers stellen zich de vraag of we dat systeem niet moeten hervormen.

Ik heb ruim 40 jaar lang elke nachtwacht zelf gedaan en vind het een integraal deel van de job (ook een beetje ‘avond-uur-lijk’). De publieke apotheek staat, samen met een extreem lage drempel, letterlijk 24/7 ter beschikking van de volksgezondheid. Wie een dringend gezondheidsprobleem heeft – van welke aard ook – kan gratis en zonder afspraak op eender welk moment of plaats beroep doen op een apotheker; een goedgeschoolde gezondheidswerker die advies, doorverwijzing of medicatie kan geven, op maat van wat de persoon nodig heeft.

Huisartsenwachtposten bij ziekenhuizen
Bij de wachtdienst van huisartsen heeft zich de afgelopen jaren een fundamentele verandering voltrokken. Artsen vervullen niet langer individueel hun weekend-wachtdiensten, maar doen dat in lokale kringen via de wachtposten; er wordt geëxperimenteerd met week-avond-wachtdiensten.

Maggie De Block verplichtte nieuwe wachtposten te vestigen in de buurt van een spoeddienst, zodat wachtpost en spoed elkaar kunnen ontlasten.

Qua levens- en werkkwaliteit is het voor huisartsen allicht een stap vooruit. Samenwerken wil zeggen op elkaar kunnen rekenen. Een wachtpost biedt ook praktische ondersteuning: secretariaat, goed georganiseerde ‘binnendienst’ of huisbezoek met chauffeur (bodyguard?), gezamenlijke software…

Ook apotheken aan ziekenhuizen
Parallel hiermee loopt een tweede verandertraject: ziekenhuizen die een apotheek openen aan hun voordeur. In de marge van dagziekenhuis en transmurale zorg, mag en moet de ziekenhuisapotheek de specifieke ziekenhuismedicatie aan ambulante patiënten verstrekken. De publieke apotheek mikt – los daarvan – op patiënten die naar consultaties komen en dus ook steeds meer op patiënten uit de huisartsenwachtpost. Dat veel personeelsleden van het ziekenhuis ook gebruik maken van die apotheek, is meegenomen.

Naast klantengemak spelen vooral financiële drijfveren een rol. De ziekenhuisapotheek is in de boekhouding van veel ziekenhuizen een sterkhouder; extra inkomen uit een publieke apotheek-aan-de-inkom is mooi meegenomen om de lastige eindjes van de ziekenhuisfinanciering aan elkaar te knopen.

Gemak of goede coördinatie
Omliggende apotheken zien die evolutie met lede ogen aan. Omzetverlies is een evidente reden; maar er speelt meer. Eerste- en tweede-lijn moeten beter samenwerken; dat is een goede zaak. In de ambulante praktijk overheerst echter het gevoel dat die integratie zich momenteel voltrekt door stukken eerstelijnszorg in te lijven bij de ziekenhuizen: thuisverpleging teams die vanuit het ziekenhuis werken en apotheken-aan-de-inkom.

De vraag is dus of het klantengemak opweegt tegen de nadelen van die evolutie voor de zorg. Ambulante patiënten die het ziekenhuis verlaten, zijn zo goed als allemaal chronisch ziek. Hun permanente zorg wordt dus sowieso best opgevolgd door hun vaste, GMD-houdende huisarts en vaste huisapotheker. Samenwerking en zeker ook gegevensdeling kunnen alleszins nog verbeterd worden, maar dat zal beter lukken via een versterking van de eerstelijn, eerder dan door een economische of functionele verarming ervan.

Waarom wachtdienst via reguliere apotheken
Idem voor de wachtdienst van apotheken. Indien de huisartsenwachtpost naast de ingang van een spoeddienst doorverwijst naar de apotheek-aan-de-inkom, dan lijkt dat op het eerste zicht heel handig; maar is dat wel zo?

Gaan die apotheken dan 24/7 open en beschikbaar zijn?
En zal iedereen die dan ’s avonds of ’s nachts medicatie nodig heeft altijd naar de ziekenhuissite kunnen/willen gaan, ook indien men de huisartsenwachtpost of het ziekenhuis niet nodig heeft?

Het is duidelijk dat we dringend en heel fundamenteel moeten nadenken over de optimale toekomstige aanpak van het concept ‘wachtapotheek’.

Technologie voor meer comfort, efficiëntie en zorgcoördinatie
Kosten, efficiëntie, klantengemak en de best mogelijke coördinatie van de zorg moeten daarbij alleszins afgewogen worden. We moeten ook meer doen dan alleen de problemen van vandaag oplossen. Technologie kan op korte en op lange termijn een aantal knelpunten wegwerken:

• onmiddellijke beschikbaarheid van medicatie;
• doorbestellen van zeldzamere items;
• tele-wachtdiensten;
• en nog verder in de toekomst: non-friction customer journey (zie kader).

Wachtarts ziet wat beschikbaar is
Hoewel wachtposten vaak met een beperkt en essentieel pallet van medicatie werken, wordt toch vaak iets voorgeschreven wat niet meteen kan afgeleverd worden. Met honderden langdurig ontbrekende geneesmiddelen is dat een dagelijks probleem.

De technologie om ‘in elkaars stock’ te kijken, bestaat gelukkig al lang. Elke apotheek kan meteen zien welke producten de groothandel in huis heeft; binnen samenwerkingsverbanden zien apothekers wat hun collega’s in voorraad hebben.

Die functie ook ter beschikking stellen van huisartsen in wachtposten is logisch. Ze inbouwen in de specifieke software van huisartsenwachtposten, automatisch gekoppeld aan de apotheken die op moment van voorschrijven (of afhalen) van wacht zijn, lijkt een absoluut logische stap die snel gerealiseerd moet worden. De wachtarts weet dan beter welke producten hij kan voorschrijven en in welke gevallen hij best meteen overlegt met de wachtapotheek in de buurt.

Doorbestellen naar de volgende wachtapotheek
Hoe dan ook: soms moet er toch iets doorbesteld worden. Klassieke voorbeelden zijn wondzorg en palliatieve zorg (waarvoor trouwens al jaren ‘palliatieve koffers’ bestaan die tijdens de wachtdienst in de apotheek worden geplaatst met de meest noodzakelijke dringende en zeldzame producten).

Apotheken doen tegenwoordig ‘dagwachten’ en ‘nachtwachten’. Dat wil zeggen dat de week ingedeeld is in 14 stukken: 7 dagen (8u-22u) en 7 nachten (22u-8u). Telkens kan een andere apotheker de wacht doen. De juiste informatie vind je via www.apotheek.be, geografisch correct via de geolocalisatie van je GSM.

Wanneer een zeldzaam product toch besteld moet worden, zou een wachtapotheek een bestelling moeten kunnen plaatsen die in een andere apotheek kan worden afgehaald.  Want in sommige gevallen zal die andere apotheek intussen de wacht hebben overgenomen (bijvoorbeeld van zaterdagnamiddag naar zondagochtend). In andere gevallen zal de patiënt het product liever meteen in zijn eigen, vertrouwde apotheek gaan afhalen (typisch voorbeeld van zondagavond naar maandagochtend).

Een bestelfunctie waarbij één apotheek een item kan toevoegen aan de bestelling van een andere apotheek (inclusief de nodige uitleg waarom en voor wie de bestelling bedoeld is), is eveneens logisch en zou een vlottere service voor de patiënt mogelijk maken.

Telewacht-artsen en –apotheken?
De Corona crisis heeft artsen geleerd dat teleconsultatie in een aantal gevallen handig is. Veel patiënten zouden tijdens de avond, nacht of weekends sneller geholpen kunnen worden, indien ze via een kort videogesprek een eerste advies zouden kunnen inwinnen.

Voor huisartsenwachtposten zou het ‘triage nummer’ 1733 die functie kunnen overnemen (mits videofonie toe te voegen aan de huidige telefonische opvang).

Indien ook apothekers met wachtdienst via videogesprek advies zouden kunnen geven, zou dat patiënten, wachtposten en spoedafdelingen aanzienlijk kunnen ontlasten. Uiteraard moet de ziekteverzekering dan voorzien in een faire vergoeding. De positieve kosten-baten-verhouding van die aanpak is aanzienlijk en kan snel bewezen worden.

Dirk BROECKX
7 maart 2021