| Snelheid, eerder dan juistheid
Leonard Mlodinow is een wetenschapsjournalist die je in “Subliminal” gidst doorheen de doolhof waarmee onze zintuigen, via het onderbewuste deel van ons brein, ons een beeld presenteren van de realiteit. Perceptie staat daarbij centraal, eerder dan precisie. Want we nemen heel veel terechte, maar ook onterechte ‘shortcuts’. Objectiviteit moet het afleggen tegen snelheid omdat de hoeveelheid informatie die verwerkt en geïnterpreteerd wordt, gigantisch is. We slagen er prima om in dit ‘on the fly’ te doen, maar maken daarbij behoorlijk wat fouten. Het ergste is: we zijn er ons helemaal niet van bewust. In tegendeel: het bewuste deel van ons verstand dekt zelfs de fouten van het onbewuste deel vol overtuiging af, wanneer het daarover ondervraagd wordt. ‘Zeker zijn’, zelfs van onzekere feiten, is immers soms een zaak van leven of dood: ons onderbewustzijn helpt om bliksemsnel – puur intuïtief – levenreddende beslissingen te nemen. Je hoeft niet na te denken wanneer het licht op rood springt of wanneer je je aangevallen voelt. Diezelfde perceptie-mechanismen maken van ons echter ook hopeloos onbetrouwbare getuigen van feiten, die we (denken) gezien (te) hebben. Dan zeggen we zonder blozen 100% zeker te zijn van dingen die achteraf 99% fout blijken te zijn. Twee delen van het brein
Mlodinow doorspekt “Slubliminal” met verhalen. Het boek is daarom haast niet samen te vatten. Je leest vlot en je kan elk deel naar believen ook apart verwerken. Een uitgebreide inleiding (“The two-tiered brain”) laat je kennis maken met de twee niveaus waarop de geest werkt (‘bewust / rationeel’ versus ‘onbewust / irrationeel’). Hier komen de diverse zintuigen aan bod en hoe ze al dan niet ‘goed’ samenwerken met het onbewuste en met het bewuste deel van onze hersenen. Om de smaak te pakken te krijgen: een visueel voorbeeld. Bekijk om te beginnen de volgende twee foto’s. Niks aan de hand, ogenschijnlijk. We herkennen vrij snel tweemaal Obama (ondersteboven). (© moillusions.com) Bekijk vervolgens de volgende twee fotos’. Het vergt geen seconde om te zien dat links helemaal Obama afgebeeld wordt, maar een sterk vervormd beeld. Enerzijds de afgebeelde persoon herkennen en anderzijds zien dat er iets fundamenteel fout is met de andere foto gebeurt ogenblikkelijk. Het gaat ook helemaal vanzelf, letterlijk zonder nadenken. Maar waarom deed de foute afbeelding, ondersteboven bekeken, geen belletje rinkelen? En waarom kost het helemaal geen moeite om de fout te zien wanneer we de foto’s rechtop bekijken? Dat is ‘Subliminal’ aan het werk... Het boek legt telkens uit hoe en waarom al die verborgen mechanismen werken. Het wordt ook duidelijk dat het rationeel deel van het brein veel trager werkt omdat er veel meer ‘beredeneerde’ verbanden moeten gelegd worden. Wil men dus rationeel denken en beslissen, moet men het onbewuste deel dus kunnen ‘vertragen’ of ‘opzij schuiven’. Men moet voldoende tijd nemen (of maken), wil men écht logisch kunnen kiezen of beslissen. Praktische toepassingen
In het tweede deel van het boek (“The Social Unconscious”) gaat Leonard Mlodinow dieper in op een aantal praktische toepassingen, onder meer: Hoe ‘lezen’ we mensen? De allereerste seconden leggen we de basis voor onze verdere sociale omgang met iemand die we voor het eerst zien. Een reeks onbewuste elementen in de stem, het uiterlijk en de gewoonten van mensen, blijken een cruciale invloed te hebben op de manier waarop we met hen omgaan. Het zijn dus dergelijke elementen – eerder dan de ‘rationele’ inhoud van wat we bespreken – die bepalen welke boodschappen we aan elkaar overmaken. Hoe werkt ‘groepsgevoel’? Welke gesublimeerde elementen bepalen hoe en waarom groepen en ‘communities’ worden gevormd? Zonder dat we het ‘weten’, catalogeren we mensen in groepen en sluiten we zelf ook aan bij ‘soortgenoten’. Wanneer je de onderliggende mechanismen kent, kan je er beter op inspelen; om ze te versterken of om ze te vermijden. Hoe zien we onszelf? We blijken vooral uitstekende ‘advocaten voor onszelf’ te zijn. Hoe kan het anders dat 40% van de mensen zichzelf bij de beste 5% rangschikken op domeinen waar ze denken goed in te zijn, terwijl 95% denkt dan bij de beste helft te behoren!? Door je eigen ‘overtuigingen’ bewust in vraag te stellen, kan je de valkuilen van overdreven zelfzekerheid vermijden. Praktisch nut
“Subliminal” is een boek dat je vaak ontnuchterende een spiegel voorhoudt. Het opent een venster op de onbewuste mechanismen die ons doen en laten controleren. Zo leer je de eigen gevoelens, gedragingen en percepties te relativeren. Het is om te beginnen dus een goed boek om jezelf beter te leren kennen en te relativeren. We zijn heus niet zo goed als we onszelf vinden, maar daar is op zich niets op tegen. Dat is immers de manier die onze geest heeft gevonden om ons overeind te houden in de realiteit die we – zo blijkt – elk voor onszelf creëren. Ik las dit boek ook door een tweede bril. Het wordt steeds meer duidelijk dat we in de gezondheidszorg meer ‘onder de waterlijn van de patiënt’ zullen moeten gaan werken. Willen we maximaal gezondheid produceren, dan moeten we de patiënt daar veel meer bij betrekken. De onderbewuste processen die daarbij spelen, onder de waterlijn van ons rationeel denken, zijn daarbij cruciaal. Zo staan we meteen op het gladde ijs van de gedragspsychologie. Daar bestaat al veel wetenschappelijke kennis over en er ook spectaculaire vooruitgang geboekt. Alleen zijn we daar in de gezondheid- en geneesmiddelensector nog veel te weinig mee bezig. Dat is zonde, want mits een relatief beperkte investering in tijd en geld zouden we wonderen kunnen verrichten indien we de patiënt niet alleen rationeel, maar ook onderbewust beter zouden benaderen via de mechanismen die dit boek beschrijft. Lees dit boek en denk dan eens na hoe je bijvoorbeeld therapietrouw fundamenteel zou kunnen verbeteren... Dirk BROECKX – 14 april 2013 Subliminal – The Revolution of the New Unconscious and What it Teaches Us about Ourselves © 2012 Leonard Mlodinow
ISBN 978 1 846 14596 4 Hardcover
ISBN 978 1 846 14596 8 Paperback | 
